- Bất dung nạp lactose là tình trạng trẻ bị rối loạn tiêu hóa sau khi uống sữa hoặc ăn các sản phẩm có chứa sữa.
- Chẩn đoán chủ yếu dựa vào hỏi và khám bệnh. Trẻ rối loạn tiêu hóa tái phát sau uống sữa là yếu tố quan trọng nhất.
- Biểu hiện bất dung nạp lactose không giống nhau ở tất cả mọi người.
- Phân lỏng, chua, nhiều bọt không phải là dấu hiệu đáng tin để chẩn đoán bất dung nạp lactose.
Lactose là gì vậy
Trẻ nhỏ cần rất nhiều năng lượng để tăng trưởng – phát triển tốt. Và đường (carbohydrate) có trong sữa là nguồn năng lượng chính cho bé trong những tháng đầu đời.
Ước tính ở trẻ dưới 1 tuổi, đường chiếm 35 – 55% tổng nguồn cung năng lượng trong một ngày.
Và bạn biết không, lactose là loại đường chủ yếu có trong sữa; bao gồm sữa mẹ, sữa công thức và sữa bò.
Hay nói một cách khác, lactose là nguồn năng lượng cần thiết cho quá trình phát triển của con.
Bất dung nạp lactose là gì
Vậy điều gì sẽ xảy ra nếu trẻ không thể tiêu hóa lactose. Đúng như bạn nghĩ, con sẽ không thể uống sữa được.
Bất dung nạp lactose là tình trạng đường ruột của trẻ không thể tiêu hóa và hấp thu lactose như bình thường. Con thường bị đau bụng, đầy hơi, buồn nôn và tiêu chảy sau khi uống sữa hoặc ăn thực phẩm có chứa sữa.
Tại sao chuyện này lại xảy ra?
Lactose được tiêu hóa bởi enzym lactase, có trên các lông nhỏ ở bề mặt niêm mạc ruột non. Nếu thiếu enzym này, đường lactose không thể bị cắt thành những mảnh nhỏ hơn để hấp thu.
Sau đây là những nguyên nhân chính gây thiếu hụt enzym lactase (1):
- Do đột biến di truyền khiến cơ thể giảm sản xuất lactase. Thật may mắn, đây là đột biến hiếm gặp.
- Cũng là đột biến, nhưng không phải ngay từ đầu mà xuất hiện vào một độ tuổi nhất định. Ví dụ, một số trẻ đột nhiên thiếu enzym lactase vào thời điểm 3 – 6 tuổi.
- Trẻ sinh non cũng có thể bị thiếu lactase.
Bên cạnh những nguyên nhân có tính bẩm sinh, di truyền; trẻ cũng có thể bị bất dung nạp lactose do mắc bệnh trong quá trình lớn lên. Ví dụ gần gũi nhất là tiêu chảy khiến niêm mạc ruột bị tổn thương, gây thiếu hụt lactase tạm thời.
Triệu chứng của bất dung nạp lactose
Lactose không tiêu hóa được tại ruột non tiếp tục đi xuống ruột già, tại đây nó được các vi khuẩn đường ruột lên men. Quá nhiều lactose và các sản phẩm lên men tại ruột già gây:
- Đầy hơi, chướng bụng.
- Đau bụng.
- Buồn nôn.
- Tiêu chảy.
Ở trẻ nhỏ bị bất dung nạp, con có thể đi tiêu phân lỏng, mùi chua, có nhiều bọt nhỏ sau khi dùng sữa có chứa lactose (2) (Đọc thêm: Phân của trẻ sơ sinh – Hướng dẫn đầy đủ cho cha mẹ)
Tuy nhiên, bạn cần biết triệu chứng bất dung nạp lactose không phải lúc nào cũng giống nhau vì:
- Lượng lactose gây triệu chứng ở mỗi trẻ là khác nhau. Cùng tiêu thụ một lượng sữa như nhau, nhưng có trẻ bị bất dung nạp, có trẻ không.
- Lượng lactose trong sữa và các loại thực phẩm không giống nhau. Cách chế biến cùng làm thay đổi nồng độ lactose.
Và cuối cùng, bất dung nạp lactose đơn thuần thường không khiến trẻ sụt cân, chậm phát triển. Nếu những điều này xảy ra, bé có thể đang mắc một bệnh lý khác chứ không phải bất dung nạp lactose.
Làm sao tôi biết chắc trẻ bị bất dung nạp lactose
Bạn nên đưa con đến gặp bác sĩ để chẩn đoán bất dung nạp lactose một cách chính xác nhé.
Thông thường, bác sĩ sẽ chẩn đoán chủ yếu qua hỏi và khám bệnh. Trẻ có khả năng bị bất dung nạp lactose rất cao nếu (2):
- Con có các biểu hiện đau bụng, buồn nôn, chướng hơi, tiêu chảy trong vòng vài giờ sau khi dùng sữa và các thực phẩm có chứa sữa.
- Các biểu hiện này giảm và hết sau 5 đến 7 ngày ngừng dùng sữa.
- Tình trạng này tái phát nhiều lần giống nhau.
Có một số xét nghiệm hỗ trợ chẩn đoán bất dung nạp lactose là (2):
- Đo nồng độ hydro trong hơi thở: như đã nói ở trên, lactose không được tiêu hóa ở ruột non được vi khuẩn lên men, sinh ra nhiều hơi hydro trong đường ruột.
- Đo độ pH phân: quá trình lên men tạo ra axit làm giảm pH của phân.
Tuy nhiên, các xét nghiệm này có một số khuyết điểm:
- Không phải cơ sở y tế nào cũng có điều kiện thực hiện.
- Chưa thống nhất về cách tiến hành ở trẻ em.
- Không quá cần thiết, vì bất dụng nạp lactose ở trẻ em thường thoáng qua và có thể nhận biết bằng cách hỏi bệnh.
Những câu hỏi thường gặp
Là tình trạng trẻ không tiêu hóa đường lactose có trong sữa một cách bình thường. Sau khi uống sữa hoặc các sản phẩm có chứa sữa, trẻ bị đau bụng, đầy hơi, khó tiêu, tiêu chảy.
Lactose có nhiều trong sữa của động vật có vú; tức sữa mẹ, sữa bò và sữa công thức. Nhiều thực phẩm khác cũng có thể chứa lactose là:
- Bánh mì.
- Ngũ cốc đã qua chế biến.
- Các loại bánh, kẹo.
- Các loại súp dùng trong nấu ăn.
- Bơ.
Hãy đọc kỹ nhãn thành phần để xác định sản phẩm có chứa sữa không bạn nhé.
Điều này còn tùy vào nguyên nhân gây bệnh.
Nếu nguyên nhân là đột biến bẩm sinh, bé sẽ có dấu hiệu ngay sau sinh. Một số khác biểu hiện triệu chứng vào một độ tuổi nhất định. Ở chủng tộc châu Á, thường là dưới 5 tuổi (3).
Tuy nhiên, bất dung nạp lactose cũng hiếm khi xuất hiện trước 2 – 3 tuổi (1).
Bên cạnh đó, bất dung nạp lactose thoáng qua có thể xảy ra sau các đợt viêm ruột tiêu chảy.
Phổ biến nhất là tiêu chảy, bất dung nạp lactose do tiêu chảy thường chỉ thoáng qua. Ngoài ra còn có những nguyên nhân nguy hiểm hơn như:
- Tiêu chảy kéo dài.
- Bệnh Crohn.
- Suy dinh dưỡng nặng.
- Bệnh ruột viêm.
Không, chỉ cần một trong số các triệu chứng sau xuất hiện sau khi uống sữa: đau bụng, đầy hơi, khó tiêu, buồn nôn và tiêu chảy.
Càng có nhiều triệu chứng, tái phát nhiều lần sau uống sữa càng ủng hộ trẻ bị bất dung nạp lactose.
Trẻ tiêu chảy, phân có mùi chua, nhiều bọt có thể là dấu hiệu của bất dung nạp lactose. Tuy nhiên, đây là dấu hiệu không đáng tin:
- Phân của trẻ dưới 1 tuổi thông thường cũng có mùi chua, và điều này là hoàn toàn bình thường (1).
- Phân khi trẻ tiêu chảy nhiễm trùng cũng có thể có thể có tính chất như vậy.
Tái phát các triệu chứng bất thường khi uống sữa mới thực sự quan trọng.
Bạn không nên đổi loại sữa hoặc pha loãng sữa chỉ vì vài lần con tiêu chảy phân chua, nhiều bọt.
- Lactose Intolerance in Infants, Children, and Adolescents – https://publications.aap.org/pediatrics/article/118/3/1279/69390/
- Lactose intolerance and malabsorption: Clinical manifestations, diagnosis, and management – https://www.uptodate.com/contents/lactose-intolerance-and-malabsorption-clinical-manifestations-diagnosis-and-management
- Lactose malabsorption in Mexican-American children – https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/946157/
- Guidance on the diagnosis an management of lactose intolerance – https://www.nottsapc.nhs.uk/media/1088/lactose-intolerance-guidance.pdf
